Μεγάλη Πέμπτη: Ημέρα μνήμης, πίστης και παράδοσης στην Ορθοδοξία – Οι συμβολισμοί – Τα έθιμα στην Ελλάδα

 Η Μεγάλη Πέμπτη αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς σταθμούς της Μεγάλης Εβδομάδας στην Ορθόδοξη Εκκλησία, μια ημέρα γεμάτη έντονη πνευματικότητα, βαθύ θρησκευτικό νόημα και λαϊκά έθιμα που κρατούν αιώνες.

Τα τέσσερα γεγονότα που τιμά η Εκκλησία

Η Εκκλησία αφιερώνει τη Μεγάλη Πέμπτη στην ανάμνηση τεσσάρων κορυφαίων γεγονότων της Καινής Διαθήκης, τα οποία, σύμφωνα με τις Ευαγγελικές αφηγήσεις, συνέβησαν λίγο πριν από τη Σταύρωση:

Ο Μυστικός Δείπνος – Το τελευταίο δείπνο του Ιησού Χριστού με τους δώδεκα μαθητές Του, όπου θεσπίστηκε το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς).

Ο Ιερός Νιπτήρας – Η συμβολική πράξη ταπείνωσης και αγάπης, όταν ο Ιησούς έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του (Ιωάννης, Ματθαίος, Λουκάς).

Η Υπερφυής Προσευχή – Η συγκλονιστική προσευχή του Χριστού προς τον Θεό Πατέρα πριν από τη σύλληψή Του (Ιωάννης).

Η προδοσία του Ιούδα – Η πράξη προδοσίας που οδήγησε στη σύλληψη του Ιησού στον κήπο της Γεθσημανής (όλα τα Ευαγγέλια).

Η Λειτουργική Ζωή: Τα Δώδεκα Ευαγγέλια και η Σταύρωση

Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης τελείται η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου σε συνδυασμό με τον Εσπερινό της Μεγάλης Παρασκευής, ενώ το βράδυ διαβάζονται τα Δώδεκα Ευαγγέλια, τα οποία περιγράφουν το Θείο Πάθος από τη σύλληψη έως και την ταφή του Χριστού.

Κατά τη διάρκεια του Όρθρου, οι πιστοί βιώνουν με δέος τη Σταύρωση. Συγκλονιστική είναι η στιγμή που ψάλλεται το αντίφωνο:

«Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…»

Η ατμόσφαιρα γίνεται βαριά και κατανυκτική, καθώς ο Εσταυρωμένος λιτανεύεται εντός του ναού, ενώ οι πιστοί γονατίζουν με δάκρυα στα μάτια.

Τα έθιμα της Μεγάλης Πέμπτης: Από τα κόκκινα αυγά ως το κάψιμο του Ιούδα

Πέρα από τη λειτουργική ζωή, η Μεγάλη Πέμπτη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη και με λαϊκά έθιμα που κρατούν αιώνες.

Το βάψιμο των κόκκινων αυγών

Το πιο γνωστό έθιμο είναι το βάψιμο των αυγών, κυρίως με κόκκινο χρώμα, που συμβολίζει το αίμα του Χριστού και την Ανάστασή Του. Οι εκδοχές για την προέλευση του εθίμου είναι πολλές:

Σύμφωνα με μία παράδοση, η Μαρία η Μαγδαληνή έδωσε στον Πιλάτο ένα αυγό λέγοντας πως αν ο Χριστός αναστήθηκε, αυτό θα γίνει κόκκινο – και έγινε.

Σε άλλη παράδοση, η Παναγία μετέφερε ένα καλάθι με κόκκινα αυγά στους φρουρούς του Τάφου ως προσφορά.

Άλλοι θεωρούν το αυγό σύμβολο αναγέννησης και ζωής, που συνδέεται με την Ανάσταση.

Τα πασχαλινά κουλούρια και τα τοπικά ονόματα

Οι νοικοκυρές ζυμώνουν παραδοσιακά κουλούρια και τσουρέκια, που έχουν τοποθετηθεί στα καλάθια για την Κυριακή του Πάσχα. Οι ονομασίες τους ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή:

Κουτσούνες (Κρήτη),

Κουζουνάκια (Ήπειρος),

Δοξάρια (Θεσσαλία),

Αυγούλες (Μακεδονία),

Καλαθάκια ή κοφίνια (Πελοπόννησος).

 Το κάψιμο του Ιούδα

Σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας, κυρίως σε χωριά, παιδιά και ενήλικες φτιάχνουν ένα ομοίωμα του Ιούδα, που περιφέρουν ζητώντας «καψίδια» από τα σπίτια – δηλαδή κλαδιά, παλιά ρούχα ή λάδι. Το ομοίωμα καίγεται το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, σε μία τελετουργική πράξη εξιλέωσης.

Από τον Μυστικό Δείπνο στην καταδίκη

Η Μεγάλη Πέμπτη μάς εισάγει στο αποκορύφωμα του Θείου Δράματος. Μετά τον Μυστικό Δείπνο και την προσευχή στον κήπο, ο Ιησούς συλλαμβάνεται. Οι Αρχιερείς τον δικάζουν σε μια διαδικασία προσχηματική και τον παραδίδουν στον Πόντιο Πιλάτο, ο οποίος αποφεύγοντας την ευθύνη, απευθύνεται στο πλήθος για να διαλέξει ανάμεσα στον Ιησού και τον Βαραββά.

Το πλήθος ζητά την απελευθέρωση του Βαραββά και τη σταύρωση του Χριστού. Ο Ιησούς υφίσταται εξευτελισμούς, ραπίσματα και βασανιστήρια, και οδηγείται στον Γολγοθά, όπου σταυρώνεται στις 9 το πρωί, παραμένοντας στο σταυρό για έξι ώρες μέχρι τον θάνατό Του.

Η προετοιμασία για τον Επιτάφιο

Μετά την ανάγνωση των Δώδεκα Ευαγγελίων, οι γυναίκες των ενοριών συγκεντρώνουν λουλούδια για τον στολισμό του Επιταφίου που θα υποδεχτεί, τη Μεγάλη Παρασκευή, το νεκρό σώμα του Χριστού. Το έθιμο αυτό, γεμάτο συγκίνηση και χρώματα, ενώνει γενιές σε μια πράξη πίστης, τιμής και αναμονής της Ανάστασης.

Η Μεγάλη Πέμπτη αποτελεί μια ημέρα γεμάτη πνευματικότητα, μυσταγωγία και λαϊκή παράδοση. Είναι η ημέρα που η πίστη κορυφώνεται μέσα από τη μνήμη των Παθών του Χριστού, αλλά και μια ημέρα γεμάτη έθιμα και συμβολισμούς που προετοιμάζουν την καρδιά και το σπίτι για τη νίκη της Ζωής πάνω στον Θάνατο.

ΠΗΓΗ